Các tập đoàn dược đang dùng AI tăng tốc nghiên cứu thuốc mới, nhưng dĩ nhiên không đơn giản

Khi đơn vị Genentech mua thương quyền hợp chất tạo ra loại thuốc thử nghiệm mang tên vixarelimab từ Kiniksa Pharmaceuticals, các nhà khoa học tại đây cứ ngỡ họ đã có trong tay một loại thuốc hoàn toàn mới để chữa những căn bệnh phổi. Thế rồi trí tuệ nhân tạo lại nghĩ ra một kế hoạch khác.

Genentech, đơn vị nghiên cứu hóa sinh có trụ sở tại Mỹ, một chi nhánh trực thuộc tập đoàn khổng lồ Roche, đưa mô hình số của hợp chất này vào máy tính để hệ thống AI phân tích. Rốt cuộc, AI phát hiện ra hợp chất mà Genentech mua bản quyền sở hữu trí tuệ kể trên không chỉ có khả năng giải quyết những triệu chứng của một bệnh lý về phổi, mà còn có khả năng điều trị IBD, nhóm bệnh lý viêm ruột mãn tính.

Aviv Regev, phó chủ tịch điều hành mảng nghiên cứu và phát triển thuốc của Genentech thừa nhận: “Khám phá đó, ở khía cạnh nào đó, chẳng khác gì chúng tôi tìm được chiếc kim dưới đáy bể. Chúng tôi thực hiện phân tích chỉ dựa trên dữ liệu và thuật toán, chứ không phải làm theo cách truyền thống, là quay ngược trở lại phòng thí nghiệm, thực hiện thí nghiệm trên quy mô lớn để hiểu rõ cách vận hành của thuốc trên khía cạnh hóa sinh.”

Đến giờ, các giám đốc cấp cao các tập đoàn công nghệ, lẫn các chuyên gia trong ngành đều luôn đưa ra cảnh báo rằng, việc ứng dụng AI trong khoa học nói riêng và nhiều ngành nghề khác vẫn còn đang ở thời điểm sơ khai. Có thể sẽ phải mất vài năm để tiềm năng của trí tuệ nhân tạo thực sự được hoàn thiện, trưởng thành, để nó phục vụ con người.

Điều đó đương nhiên không cản những tập đoàn dược phẩm khổng lồ trên toàn thế giới ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo để hỗ trợ các nhà khoa học tìm ra và phát triển những loại thuốc mới. Hy vọng của họ là, có thể nhờ công nghệ tăng tốc và hoàn thiện quy trình đáng lẽ ra vừa rất lâu vừa tốn kém, thậm chí tiêu tiền xong vẫn chưa chắc tạo ra được kết quả mong muốn, một sản phẩm có thể thương mại hóa để các tập đoàn kinh doanh.

Thống kê gần đây của Boston Consulting Group cho thấy, năm 2023, ít nhất có 67 cuộc thử nghiệm lâm sàng xác định hiệu quả của những loại thuốc và vaccine thử nghiệm là thành quả của việc ứng dụng AI để phát hiện, thiết kế hoặc tái sử dụng những hợp chất hóa học để chữa bệnh. Con số này, cũng theo đơn vị nghiên cứu và tư vấn thị trường này, trong năm 2021 là 27 cuộc thử nghiệm lâm sàng, và 2022 là 40.

AstraZeneca, tập đoàn khổng lồ của vương quốc Anh đã dùng AI để phát hiện những phương thuốc mới, nhờ đó quá trình thiết kế ra hợp chất tổng hợp được rút ngắn từ vài năm xuống chỉ còn có vài tháng, thậm chí trong vài trường hợp chỉ mất có vài tuần. Đó là tuyên bố của trưởng khoa học gia dữ liệu của tập đoàn này, Jim Weatherall.

Tương tự như AstraZeneca là GSK, trụ sở London. Họ cho biết họ nhìn ra tiềm năng của AI trong toàn bộ chuỗi vận hành nghiên cứu phát triển thuốc mới, từ việc lựa chọn cho tới ưu tiên những mục tiêu và chỉ thị di truyền mà thuốc mới nên nhắm vào. Từ đó, các nhà nghiên cứu có thể hiểu rõ, ở tiến trình nào của bệnh, bệnh nhân phản ứng với thuốc theo cách tích cực nhất.

Patrick Schwab, giám đốc cấp cao mảng AI và machine learning của GSK cho biết: “Hiện giờ chúng tôi thường xuyên tích hợp hàng triệu tham số dữ liệu từ các thử nghiệm trong phòng thí nghiệm, những nghiên cứu lâm sàng và dữ liệu thực tế để hiểu rõ hơn cách thức mầm bệnh hoạt động, rồi dùng kiến thức này để thiết kế một cách chính xác phương thuốc điều trị.”

Để biến tiềm năng của AI trở thành giá trị thực tiễn, các doanh nghiệp đang phải cân bằng giữa nhu cầu đảm bảo họ có đủ năng lực kỹ thuật, với những người thực sự hiểu về AI để hỗ trợ nỗ lực tận dụng AI để kinh doanh.

Thomas Clozel, giám đốc điều hành kiêm đồng sáng lập Owkin, một công ty trụ sở tại Paris, ứng dụng AI vào nghiên cứu y khoa nói rằng: “Luôn có vấn đề về dữ liệu, về con người, và cả về chiến lược nữa.”

Tiếp cận dữ liệu và những kỹ năng chuyên trách về trí tuệ nhân tạo là một trong số những rào cản chính mà các tập đoàn dược phải đối mặt nếu họ muốn khai thác tối đa tiềm năng của công nghệ này. CEO Clozel chỉ ra rằng, các tập đoàn dược chỉ tập trung vào kết quả ngắn hạn. Rồi những khó khăn trong việc thu hút và giữ chân những nhà khoa học phân tích dữ liệu đang cản trở ngành dược ứng dụng AI để tìm ra những phương thuốc mới.

Giám đốc mảng AI và khoa học điện toán của tập đoàn Novartis Thụy Sỹ, Bulent Kiziltan: “Công nghệ không phải nút nghẽn cổ chai cơ bản giới hạn khả năng tiến bộ, mà là những khó khăn trong việc vận hành và văn hóa doanh nghiệp. Văn hóa chia doanh nghiệp thành hệ thống phân cấp và tuyến tính thường khiến quá trình đổi mới diễn ra vô cùng chậm chạp.”

Vài công ty dược đã phải ký kết thỏa thuận hợp tác với những đơn vị chuyên biệt về trí tuệ nhân tạo để tận dụng công nghệ này phục vụ cho quá trình vận hành của họ. Lấy ví dụ, OpenAI hiện tại đang hợp tác với Eli Lilly, Moderna và Sanofi. Owkin đang hợp tác với AstraZeneca. Isomorphic Labs, đơn vị do ngài Demis Hassabis thành lập thì đang hợp tác với Novartis và Eli Lilly…

THEO TINHTE